WORLD ANATOMY DAY! WORLD EMBRYO DAY? WORLD JAAP DAY?
Het credo van een geflipte anatoom?
WORLD ANATOMY DAY! WORLD EMBRYO DAY? WORLD JAAP DAY?
Mijn beste vriend en (door mij zeer bewonderde) collega-anatoom John Sharkey maakte mij opmerkzaam op het bestaan van World Anatomy Day en de viering daarvan op 15 oktober 2023 jongstleden. Tot mijn schande – dit jaar ben ik welgeteld 50 jaar officieel anatoom-embryoloog – had ik nog nooit van deze dag gehoord. De proclamatie ervan roept bij mij wel gemengde gevoelens op.
Die gemengde gevoelens gaan niet over de kennelijke aanleiding om de dag op 15 oktober de plannen. Op 15 oktober 1564 eindigde het leven van Andreas Vesalius. Hij is mijn grootste (filosofische) held en met de publicatie van zijn boek in 1543 De Fabrica Humani Corporis heeft hij de wereld veranderd en heeft hij net als Copernicus in dat zelfde jaar (!) de Europese (‘westerse’) mensheid de ogen geopend heeft voor een nieuwe werkelijkheid. Een nieuw (wetenschappelijk) bewustzijn dat op dit moment de meeste mensen tegenwoordig zo gewoon zijn dat ze zich nauwelijks kunnen voorstellen dat de mensheid ook duizenden jaren lang niet zo heeft kunnen denken (en dat er dus ook zoiets bestaat als voor-wetenschappelijke werkelijkheid). In de filosofie heet het, dat Vesalius als eerste vanuit een modern ‘Gegenstandbewusstsein’ (object awareness) het menselijk lichaam heeft beschreven. Zoals Vesalius voor ons een nieuw lichamelijk bewustzijn opende, zo heeft in 1543 Copernicus ons een nieuw modern bewustzijn gegeven van onze Aarde (niet langer het centrum van het zonnestelsel, maar een van de planeten). Met beide grote genieën zijn we ook iets kwijtgeraakt: namelijk de primaire naïeve werkelijkheid waarin we dagdagelijks leven en waarin ons lichaam echt geen anatomisch preparaat is en de aarde zeker geen planeet,. Die werkelijkheid wordt door heel veel wetenschappers en mensen tegenwoordig als naïef, obsoleet, achterhaald en illusionair beschouwd (“de wetenschappelijke werkelijkheid is de enige echte werkelijkheid”). Door van het lichaam ‘anatomie’ te maken en van de aarde ‘een’ planeet raakten, zijn wij gewend aan dit toeschouwers-bewustzijn waardoor wij de werkelijkheid waarin wij leven bijna uitsluitend nog vanuit deze nieuwe wetenschappelijke mindset bekijken en beleven kunnen. Daardoor zijn wij de geestelijke binding met onszelf en we deze aarde volkomen verloren. Wijsheid werd kennis, kennis werd informatie, en informatie viel uiteen in nietszeggende data.
Toch tot nu toe niets dan goeds over de genieën Vesalius en Copernicus, oftewel de doden. Vesalius stierf op het Griekse eiland Zakynthos nadat het schip waarmee hij naar Jeruzalem voer schipbreuk had geleden door een storm. Hij werd door zijn beschermheer, de koning van Spanje, gedwongen om een pelgrimstocht naar het Heilige Land te maken omdat hij ervan beschuldigd werd anatomie onder twijfelachtige omstandigheden te hebben beoefend. Vesalius had machtige tegenstanders die ook probeerden hem het zwijgen op te leggen. Gelukkig voor ons is dat niet gebeurd: aan Vesalius hebben we onze moderne wereld, ons moderne bewustzijn te danken. Natuurlijk hebben we het ook aan anderen te danken, een paradigmawisseling komt nooit van één persoon; de tijd is er gewoon rijp voor.
Mijn verhouding tot Andreas Vesalius, dit grote genie, is heel dubbel geworden. Voor mij géén World Anatomy Day. Het is al vele jaren mijn missie om mensen ervan te doordringen dat anatomie en met name onze ‘anatomische’ mindset veel meer heeft kapotgemaakt dan ons lief is. Ik propageer het herstel van een holistisch denken dat de anatomie niet terzijde schuift of ontkent maar juist op een hoger niveau tilt zodat we verder kunnen komen en die anatomie kunnen overkomen. Daarom ook heb ik mij destijds gevoegd bij de fascia research wereld omdat ik meende dat daar meer mensen aan een dergelijke paradigma switch toe zouden zijn. Het is het embryo en mijn embryologie waaraan ik dit denken heb ontwikkeld. De anatomie en de anatomische mindset van de medische wetenschap kan natuurlijk niet ophouden te bestaan. Het heeft ons te veel (goeds) opgeleverd, wij danken de hele medische wetenschap aan dit streven. Maar ik kom ook iets tekort, voortdurend. Ikzelf heb geprobeerd het ‘anatomie-denken’ om te vormen tot een holistisch modern denken, te beginnen bij het architecturale denken over het bindweefsel en de fascia en de mens. Fascia als representant van het holistische, van het Geheel in ons. En dat is niet de anatomie. Ons lichaam is niet het product van de delen. Dat het lichaam in delen, in cellen is geordend, zoals het embryo ons voortdurend laat zien, bewijst nog niet dat het uit deze onderdelen is opgebouwd. We zijn iets kwijtgeraakt en dat kun je samenvatten onder het multifunctionele begrip Geest. Geest is verdwenen. Uit het lichaam, uit de aarde die daarmee een planeet werd (en van een planeet heb je er nu eenmaal heel veel; van de Aarde bestaat er maar één). Dus ik vier liever niet de 400e geboortedag van de anatomie. Ik zou de anatomie wel willen zien ‘verdwijnen’ en het paradigma van het heilige partikel, van het heilige onderdeel, van het heilige orgaan maar al te graag in de levenswetenschappen omgeruild zien voor een nieuw paradigma waarin het Geheel weer herkend wordt, doorheen de anatomie van de onderdelen heen.
Ik gedenk op 15 oktober de sterfdag van mijn moeder. Ik heb heel veel aan mijn moeder te danken. Vooral haar mindset, al heeft ze nooit iets met wetenschap of geneeskunde van doen gehad. Dus een beetje naïef klamp ik mij op de gedenkdag maar vast aan mijn moeder. De overeenkomst tussen mijn moeder en Vesalius is dat zij beiden voor mij richtinggevende genieën zijn geweest. Het verschil is dat ik van mijn moeder zonder enige terughouding kan houden maar dat ik beroepshalve Vesalius, hoe groots en meeslepend inspirerend Vesalius ook beroepshalve voor mij geweest, niet langer van hem kan houden.
Sorry John Sharkey! Jij zult mij heus wel begrijpen. Jij bent een anatoom van wie ik wel kan houden
HOPELIJK KOMT ER OOIT NOG EENS EEN WERELD EMBRYO DAG. Ik weet de datum nog niet, want mijn sterfdag is nog niet vastgesteld (…). Althans niet door mij. Maar ik hoop dat op mijn sterfdag niet de dood, wel het leven, niet het lichaam, wel geest gevierd worden zal worden: Het Embryo in Mij dus . Zie www.embryo.nl
Voetnoot: Lees in het magistrale boek van David Lesondak en Angeli Maun Akey, Fascia, Function and Medical applications chapter 1: De Fabrica Humani Corporis – Fascia as the Fabric of The body by Jaap van der Wal
17th October 2023 John Sharkey replies: